DERS NOTLARI - Ad Tamlamaları

AD TAMALAMALARI

İki ögesi de isimden oluşan sözcük öbeklerine ad tamlaması diyoruz. Birinci öge tamlayan, ikinci öge de tamlanandır.

“Avlunun ortasında bir havuz bulunur.”
tamlayan tamlanan

Her iki ögesi de ek alan ve bir varlığı tam olarak belirten ad tamlamalarına belirtili ad tamlaması denir.

Tamlaya ilgi eklerini: -ın, -in, -un, -ün/ -nın, -nin, -nun, -nün, -im

Tamlanan ise iyelik eklerini : -ı, -i, -u, -ü / -sı, -si, -su, -sü alır.

“Gökyüzünün rengi maviye boyanmış.”

“Evin penceresi güneye bakıyor.”

“Bebelerin saçları rüzgarda uçuşuyor.”

Belirtili ad tamlamaları iyelik bildirir. Yani, tamlananın anlattığı varlığın kime, neye ait olduğunu gösterir. Başka bir deyişle tamlayan tamlananın sahibi durumundadır.

Örneğin; Ayşe’nin kızı (Kız,Ayşe’ye aittir.), okulun kitaplığı (Kitaplık, okula aittir.)

“Bir köşede nar ağacı yer alır.”

“…çakıl taşı alarak Küçük serçe kuşuna fırlattım.”

Çakıl taşı, nar ağacı gibi tamlayanı ek almayan, tamlananı –i eki alan tamlamalara belirtisiz ad tamlaması denir.

Belirtisiz isim tamlamaları, tür, uğraş, yer , görev, kuruluş vb. adı olur.

Örnek:
Gül fidanı (tür adı), Tütün işçisi (uğraş adı), Kahve köşesi (yer adı), Namık Kemal Lisesi (kuruluş adı)

“Urfa evleri taş duvar ile çevrilidir.”

“Toprak tencerede yemek çok lezzetli olur.”

“Altın küpe buldum.”

Hem tamlayanı, hem de tamlananı ek almayan ad tamlamalarına takısız ad tamlaması denir.

Takısız ad tamlamaları, tamlanan varlığın neden yapıldığını ya da neye benzediğini bildirir.


Örnek:
Demir kapı (kapının demirden yapıldığını bildiriyor.)

Aslan çocuk (çocuk aslana benzetiliyor.)

“Nar ağacının dibi…”

“Bahçe duvarının taşları…”

Tamlayan ve tamlanan her iki ögenin kendi içinde tamlama kurduğu böyle tamlamalara zincirleme ad tamlaması denir. Zincirleme ad tamlaması en az üç adla kurulur.

“Eski Urfa evleri, çocuğun düş gücünü uyandıran bir yeryüzü cennetidir.”


Deniz İlmak
Türkçe Öğretmeni